Zatrzymanie osoby przez Policję – jakie prawa Ci przysługują?

Zatrzymanie – art. 244 Kodeksu postępowania karnego

Zgodnie z art. 244 k.p.k. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że:

• popełniła ona przestępstwo i jednocześnie występuje co najmniej jedna z poniższych sytuacji:
• zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby,
• zachodzi obawa zatarcia śladów przestępstwa,
• nie można ustalić jej tożsamości,
• istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym;
• popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (przy czym, jeśli to przestępstwo zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi – wówczas Policja zobowiązana jest zatrzymać osobę podejrzaną).

Uprawnienia Policji przysługują również m.in. organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w zakresie ich właściwości.

Ujęcie obywatelskie

Czym innym jest ujęcie osoby podejrzanej, bowiem uprawnienie to przysługuje każdej osobie, która jest świadkiem przestępstwa.

Zgodnie z art. 243 k.p.k. każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.

Bezpodstawne ujęcie innej osoby albo brak jej niezwłocznego przekazania Policji może jednakże wypełniać znamiona przestępstwa określonego w art. 189 § 1 k.k., bowiem ten, kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

WAŻNE

Jak długo może być stosowane zatrzymanie?

Co do zasady – 48 godzin

W przypadku złożenia wniosku o tymczasowe aresztowanie – 72 godziny

Zgodnie z art. 41 ust. 3 Konstytucji RP: każdy zatrzymany powinien być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Limit 48 godzin nie oznacza, że Policja może tak długo kogoś zatrzymywać, ponieważ zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania. Zatrzymanego należy także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora.

Ponadto, zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli:

• w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania;
• w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu zdalnym.

WAŻNE

Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne!

Zatrzymanemu w postępowaniu karnym przysługują wymienione poniżej uprawnienia:

1. Prawo do informacji o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach oraz prawo do bycia wysłuchanym.
2. Prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę; w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący (np. policjant) może zastrzec, że będzie przy niej obecny.
3. Prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie zna wystarczająco języka polskiego.
4. Prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie.
5. Prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania.
6. Prawo do dostępu do pierwszej pomocy medycznej.
7. Prawo do zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu. O zatrzymaniu Policja zawiadamia organ prowadzący przeciwko podejrzanemu/oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile o nim wie.
8. Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim – prawo do kontaktu z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. Jeżeli nie posiada żadnego obywatelstwa – prawo do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym zatrzymany mieszka na stałe. Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego zatrzymany jest obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o zatrzymaniu również bez jego prośby.
9. Prawo do wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni od dnia zatrzymania. W zażaleniu można się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania.
10. Prawo do natychmiastowego zwolnienia, jeżeli przyczyny zatrzymania przestały istnieć albo po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile zatrzymany nie zostanie w tym czasie przekazany do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. W wypadku przekazania do sądu zatrzymany zostanie zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania nie zostanie mu doręczone postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie

Zatrzymanemu przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – w wypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania.

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie zatrzymanego.

Od wniosku nie trzeba uiszczać żadnej opłaty.

Wniosek można złożyć jedynie w ciągu 1 (jednego) roku od daty zwolnienia zatrzymanego, ponieważ po tym terminie roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie przedawnia się.

Przed złożeniem wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie, warto wcześniej złożyć zażalenie do sądu na zatrzymanie, bowiem w przypadku uwzględnienia zażalenia łatwiej będzie wykazać, że zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne.

Zażalenie do sądu

ZAPAMIĘTAJ

Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu. Zażalenie można złożyć w terminie 7 dni od dnia zatrzymania, ale można je już złożyć w chwili, gdy osoba zatrzymana nie została jeszcze zwolniona. To ważne, ponieważ w razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania.

Przez zasadność zatrzymania należy rozumieć zbadanie istnienia przesłanek uzasadniających zatrzymanie, np. istnienie obawy ukrycia się. Legalność odnosi się do konieczności zbadania istnienia uprawnień podmiotu do zatrzymania, wyłączenie ograniczeń w czynności zatrzymania (immunitety) oraz dotrzymanie czasu zatrzymania. Przez prawidłowość natomiast należy rozumieć poprawność realizowania całej procedury zatrzymania, odpowiednie udokumentowanie tej czynności, poinformowanie osoby zatrzymanej o jej prawach i ich realizację, czy zachowanie się funkcjonariuszy podczas realizacji zatrzymania.

Zatrzymanie nie może naruszać godności ani żadnych innych praw przysługujących człowiekowi w demokratycznym państwie prawa i musi bezwzględnie respektować prawa człowieka wynikające z Konstytucji RP oraz umów międzynarodowych.

Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje.

Zatrzymanie prewencyjne – art. 15 ustawy o Policji

Policjanci wykonując czynności służbowe: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe, mają prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie:

• dla życia lub zdrowia ludzkiego lub
• dla mienia (art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji).

Osobie zatrzymanej przysługują uprawnienia przewidziane dla osoby zatrzymanej w Kodeksie postępowania karnego, w tym uprawnienie do wniesienia do sądu zażalenia na zasadność, legalność lub prawidłowość zatrzymania. Na sposób prowadzenia czynności zatrzymania przysługuje zażalenie do właściwego miejscowo prokuratora.

Zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne.

Osoba zatrzymana może być okazywana, fotografowana lub daktyloskopowana tylko wtedy, gdy jej tożsamości nie można ustalić w inny sposób.

Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie poddać – w razie uzasadnionej potrzeby – badaniu lekarskiemu lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej.

Czynność zatrzymania powinna być wykonywana w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby zatrzymanej.

Policjant po zakończeniu wykonywania czynności zatrzymania ma obowiązek poinformować ustnie osobę, wobec której podjęto te czynności, o prawie złożenia do właściwego miejscowo prokuratora zażalenia na sposób przeprowadzenia tych czynności.

Osobie zatrzymanej przez Policję udziela się niezwłocznie pierwszej pomocy lub kwalifikowanej pierwszej pomocy w przypadku, gdy osoba ta znajduje się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, określonego w przepisach o państwowym ratownictwie medycznym.

Osobę zatrzymaną poddaje się badaniu lekarskiemu w przypadku, gdy:

1. osoba ta:

• oświadcza, że cierpi na schorzenia wymagające stałego lub okresowego leczenia, którego przerwanie powodowałoby zagrożenie życia lub zdrowia,
• żąda przeprowadzenia badania lekarskiego lub
• posiada widoczne obrażenia ciała niewskazujące na stan nagłego zagrożenia zdrowotnego;

2. z posiadanych przez Policję informacji lub z okoliczności zatrzymania wynika, że osobą zatrzymaną jest:
   1. kobieta w ciąży,
   2. kobieta karmiąca piersią,
   3. osoba chora zakaźnie,
   4. osoba z zaburzeniami psychicznymi,
   5. nieletni po spożyciu alkoholu lub innego, podobnie działającego środka.

Badanie lekarskie osoby zatrzymanej przeprowadza lekarz udzielający jej świadczeń zdrowotnych na miejscu lub lekarz najbliższego podmiotu wykonującego działalność leczniczą, właściwego ze względu na stan zdrowia tej osoby. Przewiezienie osoby zatrzymanej do najbliższego podmiotu leczniczego w celu przeprowadzenia badania lekarskiego zapewnia Policja.

Badanie lekarskie osoby zatrzymanej przeprowadza się niezwłocznie, w miarę możliwości przed innymi oczekującymi osobami.

Decyzję o obecności policjanta w trakcie badania lekarskiego osoby zatrzymanej podejmuje lekarz wykonujący to badanie.

Brak zgody osoby zatrzymanej na udzielenie jej pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy, na przeprowadzenie badania lekarskiego lub wykonanie medycznych czynności ratunkowych nie stanowi przeszkody w umieszczeniu tej osoby w  pomieszczeniu przeznaczonym dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w  celu wytrzeźwienia, w pokoju przejściowym, tymczasowym pomieszczeniu przejściowym, policyjnej izbie dziecka, areszcie śledczym, zakładzie karnym, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym lub okręgowym ośrodku wychowawczym.

Policjant przy zatrzymywaniu osoby:

• podaje swój stopień, imię i nazwisko, w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, przyczynę podjęcia czynności służbowych, a na żądanie osoby, wobec której jest prowadzona czynność, podaje podstawę prawną podjęcia czynności (policjant nieumundurowany obowiązany jest okazać legitymację służbową w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować numer i organ, który wydał legitymację, oraz nazwisko policjanta);
• dokonuje sprawdzenia prewencyjnego, a w szczególności sprawdza, czy osoba zatrzymywana posiada przy sobie broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary lub przedmioty, których posiadanie jest zabronione, lub mogące stanowić dowód w postępowaniu prowadzonym w związku z realizacją zadań Policji, lub przedmioty podlegające przepadkowi oraz urządzenia telekomunikacyjne;
• odbiera broń, przedmioty i urządzenia, o których mowa w pkt 2;
• legitymuje osobę zatrzymywaną;
• informuje osobę zatrzymywaną o zatrzymaniu oraz uprzedza o obowiązku podporządkowania się wydawanym poleceniom, a także o możliwości użycia środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej;
• doprowadza osobę zatrzymaną do jednostki organizacyjnej Policji.

Policjant po doprowadzeniu osoby zatrzymanej do jednostki organizacyjnej Policji:

• informuje osobę zatrzymaną o przysługujących jej prawach i wręcza jej odpowiednie pouczenie o uprawnieniach osoby zatrzymanej;
• wysłuchuje osobę zatrzymaną na okoliczność zatrzymania;
• sporządza protokół zatrzymania osoby;
• doręcza osobie zatrzymanej kopię protokołu zatrzymania osoby za potwierdzeniem odbioru;
• podejmuje czynności mające na celu realizację praw, o których mowa w pkt 1, jeżeli osoba zatrzymana tego zażądała;
• zawiadamia o zatrzymaniu osoby właściwego miejscowo prokuratora;
• zawiadamia o zatrzymaniu osoby dowódcę jednostki wojskowej, w razie powzięcia wiadomości, że osoba zatrzymana jest żołnierzem.

Policjant ma również prawo zatrzymania osoby stosującej przemoc domową, stwarzającej bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego (art. 15a ustawy o Policji).

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że:

• nie stawi się on na wezwanie w celu ogłoszenia mu zarzutów i przesłuchania go albo w celu badań lub czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3 k.p.k. (oględziny, okazanie, pobranie odcisków palców, próbek krwi, włosów, wymazu ze śluzówki policzków, badania psychologiczne i psychiatryczne, itp.);
• może w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie może także nastąpić, gdy zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego, np. tymczasowego aresztowania.

Niezwłocznie po doprowadzeniu przeprowadza się z udziałem zatrzymanego czynności wskazane w pkt 1), a po ich dokonaniu należy zwolnić go, o ile nie zachodzi potrzeba stosowania środka zapobiegawczego, np. tymczasowego aresztowania.

Rozstrzygając w przedmiocie środka zapobiegawczego, prokurator niezwłocznie zwalnia zatrzymanego albo występuje do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

W związku z zatrzymaniem można też zarządzić przeszukanie.

Na zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie również przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania.

Najważniejsze inne, szczególne przypadki zatrzymania i przymusowego doprowadzenia:

1. 74 § 3a k.p.k. – podejrzanego/oskarżonego lub osobę podejrzaną wzywa się do poddania się obowiązkom wynikającym z art. 74 § 2 i 3 k.p.k. W razie odmowy poddania się tym obowiązkom podejrzanego/oskarżonego lub osobę podejrzaną można zatrzymać i przymusowo doprowadzić, a także stosować wobec nich siłę fizyczną lub środki techniczne służące obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności.
2. 75 § 2 k.p.k. – w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa podejrzanego/oskarżonego można zatrzymać go i sprowadzić przymusowo (podejrzany/oskarżony jest obowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, tj. numeru telefonu lub adresu poczty elektronicznej, o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie. Podejrzany/oskarżony jest obowiązany ponadto stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego).
3. 376§ 1 k.p.k. – jeżeli oskarżony, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, złożył już wyjaśnienia i opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo nieobecności oskarżonego. Sąd zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, jeżeli uznaje jego obecność za niezbędną.  Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej nie stawił się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia.
4. 377 § 3 k.p.k. – jeżeli oskarżony, którego obecność na rozprawie lub posiedzeniu jest obowiązkowa, zawiadomiony o terminie rozprawy lub posiedzenia oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie lub posiedzeniu, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę lub posiedzenie albo zawiadomiony o nich osobiście nie stawia się na rozprawę lub posiedzenie bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału; sąd może jednak zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego.
5. 382 k.p.k. – w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo też sąd ją odracza.

Zatrzymanie – art. 45 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia

Policja ma prawo zatrzymać osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli:

• zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego;
• nie można ustalić jej tożsamości.

Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu uprawnieniach oraz wysłuchać go. Na żądanie zatrzymanego zawiadamia się o zatrzymaniu osobę najbliższą, a także pracodawcę.

Z zatrzymania sporządza się protokół, którego odpis doręcza się zatrzymanemu za pokwitowaniem.

Zatrzymanemu w sprawach o wykroczenia przysługują analogiczne uprawnienia, jak w sprawach o przestępstwa, w szczególności zatrzymanemu należy na jego żądanie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem albo z radcą prawnym oraz zapewnić możliwość bezpośredniej z nim rozmowy; zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także z upływem czasu zatrzymania.

Czas zatrzymania osoby liczy się od chwili jej ujęcia i nie może przekroczyć 24 godzin, a w wypadkach, gdy zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego – 48 godzin.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka

Na świadka, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3.000 złotych, a ponadto można zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

W razie uporczywego niestawiennictwa na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, jeżeli zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia nie jest wystarczające dla zapewnienia stawiennictwa osoby wezwanej, można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni.

Postanowienia powyższe wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator. Aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym stosuje na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

Na postanowienia i zarządzenia przysługuje zażalenie; na zarządzenie prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Złożenie zażalenia wstrzymuje wykonanie postanowienia o aresztowaniu.

Obrońca w sprawie karnej

Przesłuchanie na Policji z adwokatem. Dobry adwokat do spraw karnych Poznań.

Przesłuchanie na Policji, w celu należytej ochrony praw podejrzanego, powinno się odbyć z obrońcą. Obrońcą może być jedynie adwokat lub radca prawny.

Obrońcę ustanawia podejrzany/oskarżony, udzielając mu pełnomocnictwa na piśmie albo ustnie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne.

Jeśli podejrzany/oskarżony jest pozbawiony wolności (tymczasowo aresztowany albo osadzony w zakładzie karnym w celu odbycia kary), obrońcę dla niego może również ustanowić inna osoba (np. członek rodziny, przyjaciel), o czym niezwłocznie zawiadamia się podejrzanego/oskarżonego.

Adwokat Poznań Radosław Szajerski